Veysəl Qarani, yaxud xalq arasında Veyis Baba kimi tanınan şəxs kimdir?
Dünyanın 11 ölkəsində onun türbəsi mövcuddur
Vesəl Qaraninin qısa həyat tarixi
Veysəl Qarani islam dünyasının çox böyük simalarından biridir. Sağlığında cənnət ilə müjdələnmiş,mistik,filosof,vəli,zahid və övliya məqamına ucalaraq təkamül tapmış mübarək abidə şəxsiyyət ,din böyüyüdür. Məhəmməd Peyğəmbəri görmədən ilahi təcəllilərə nail olmuşdur, həqiqət ilə qovuşmuşdur.Bu- asanlıqla çatması qeyri mümkün olan ,hər adama nəsib olmayan olduqca uca bir məqamdır.
Hazırda Azərbaycan ellərində Veyis Baba adlanan Həzrəti Uveys ibn –Amir ibn Cəzz ibn Malik ibn Murad və ya qısaca-Veysəl Qarani (bundan sonra VQ yazılacaq) ( 594-657cü il ) Yəmən ölkəsinin Qarni vilayətində Murad tayfasının Qarani qəbiləsindən olan türk əsilli ailədə anadan olmuşdur. 4 yaşında ikən atasını itirmiş və ailədə anası ilə kimsəsiz qalmışdır.Sonralar qoca anasının əlləri və ayaqları iflic, gözləri kor olaraq şikəst, müstər vəziyyətə düşmüşdür. Anasına son dərəcə bağlı bir oğul imiş.Ona görə də VQ uşaqlıqdan kəndin dəvələrini güdər,buna görə bəzən bir axşam yeməi yeyər,kim nə versə , onu götürər, kasıblardan pul almaz,son dərəcədə kasıb olmasına baxmayaraq,onsuz da az miqdarda olan qazancının yarısını da yoxsullara,fəqirlərə paylayardı.
VQ uşaqlıqdan xəstələnib , və bu xəstəlikdən sağ ovcunda və sol yanında bir dirhəm boyda qeyri adi bir ağlıq qalıbdır.O , həm də çox tüklü bir insan idi. VQ el-obadan kənarda , camaatın çox olduğu yerdən uzaqlarda, heç kimlə söhbət etmədən ,camaatın yediyini yeməyən,sevinc,kədər və əylənməyin nə olduğunu bilmədən ,camaat ağlayanda gülən, güləndə ağlayan,saç-saqqalı bir-birinə qarışmış, dünyəvi işlərdən iraq,ehtiyacsız və dərvişanə tərzdə yaşayan,olduqca kasıb,sadə,sadəlövh və fərqli bir insan idi.
O,Peyğəmbərimizin dövründə yaşayıb,həmin dövrdə də islamı qəbul etmişdir. Peyğəmbərimizi sidq ürəklə sevən ,onun aşiqi olan milyonların birincilərindəndir. O, iki dəfə yaşadıığı Yəməndən Mədinəyə Peyğəmbərimizin görüşünə getmiş,əfsus ki, Peyğəmbər Təbuk səfərində olduğuna görə onu görə bilməmişdir. Anasının xəstəliyi səbəbindən çox gözləyə bilməyib geri qayıtmışdır. Amma onun ruhu Peyğəmbərimizin ruhu ilə görüşübdür və Peyğəmbərimiz tərəfindən ruhi tərbiyə , feyz və irşad almışdır. Hz Ömər və Hz Əli gedib VQ –ni tapıb ,onunla görüşüb, onu öpüb ziyarət edib və söyləyiblər: ”Peyğəmbərimiz sənə salam göndərdi, öz əbasını sənə verməyi vəs etdi və İslam ümməti üçün dua etməyi səndən istədi”.Hətta İslam tarixinin ən böyük iki rəşid xəlifəsi Hz Ömər və Hz Əli belə VQ-dən özləri üçün Allaha ayrıca dua etməyi diləyiblər.
Vesəl Qaraninin fəzilətləri
- Təkəbbürdən xali ,təvazödən hali xisləti var idi.
- Hz.Ömərin ölümünü qeybi səs vasitəsilə öncədən xəbər veribdi.
- Bəzən yolda pul tapanda,yəqin kimindirsə, gəlib tapar ,deyə götürməzdi.
- Allahdan ona qeybi səslər gələrdi,ruhu vasitəsi ilə insanların ruhunu tanıyardı.
- Ayələr oxuyarkən bismillah çəkər,hıçqıraqla ağlayar, cuşə gələr ,qeybi səslər eşidər və hüşunu itirəcək məqama çatardı.
- Onunla hüzur və sükunət tapılardı.Bu halət Allahdan başqa çox-çox az sayda insanlara qismət olan fitrətdir. 7. Heç kimi incitməz ,heç kimdən inciməzdi.
- Səcdə gecələrində sabaha qədər başını səcdədən qaldırmaz,qiyam gecələrində sabaha qədər ayaq üstə , ruku gecələrində isə sabaha qədər ruku halında durardı.
- Peyğəmbərimizin vəsiyyəti ilə ona çatdırılan mübarək Peyğəmbər əbasını geyinərdi. 10 . Hətta Hz.Ömər və Hz. Əli də VQ-dən ədəb öyrənərdi.
11 . Peyğəmbərimizin dişlərinin sındırıldığına görə ,onunla həmhal olmaq üçün özünün bütün dişlərini çıxartmışdır.
Veysəl Qaraninin münacatlarından…
- İmanınızı qəbrə qədər qoruyun. 2. Mən həmişə qiyamət günü üçün hazırlıqla məşğulam.
3 .Ölümü yatanda yastığın altında bil,oyananda gözünün önünə gətir.
- 4. Günahın kiçikliyinə baxma ,qarşısında günah işlətdiyin Allahın böyüklüyünə bax.
- 5. Allahı bilirsənsə,başqa bir şeyi bilməyinə gərək yoxdur.
- Quranda göstərilən doğru yola möhkəm yapış , öz qövmünə də nəsihət ver.
7 . Möminlər bir –birini görməsələr də, ruhları bir-birini tanıyırlar.
- Namaz qılan xüsusi huşi halda olmalı,yəni bədəninə iynə batsa da,fərqində olmamalıdır.
- Kim Allahı tanıyarsa,arifi billah olar,artıq ona heç bir şey gizli qalmaz.
- 10. Əgər Allahın haqqında tam əmin elmə sahıb deyilsənsə,ona yer və göy əhli qədər ibadət etsən də , qəbul olunmaz. Bu elmə sahıblik isə – Allahın sənin üçün seçdiyi hər şeyə könuldən razı olmaqdır. Allah səni bilirsə, başqasının bilməsinə gərək yoxdur.
- Mənim işim öz nəfsimlədir,bundan əl çəkə bilmərəm.
- 13. Allahım,sənsən — Mənəm : Axtardım —– Tapdım:
Kamil —– Cahil Ucalığı —— Təvazödə
Yaradan —- Yaradılan Bəyliyi —— Xeyirxahlıqda
Diri —- Ölü Kişiliyi —— Doğruluqda
Şəfa verən —- Xəstə Şöhrəti —— Fəqirlikdə
Əmin olan —- Müti Nəsibi —– Təqvada
Verən —– Diləyən Rahatlığı —– Zöhddə
Baqi —- Fani Başçılığı —- Nəsihətdə
Əfv edən —- Günahkar Zənginliyi —– Təvəkküldə
Peyğəmbərimiz Veysəl Qarani haqqında
- Rəhmanın nəfəsini ,cənnətin iyini Yəmən tərəflərdən ,yəni Yəməndəki VQ-dən hiss edirəm.
- VQ – Yəmənin parlaq ulduzudur.
- VQ- boş söz söyləməyən bir adamdır.
- 4. Məni görməyib iman gətirənlərin içərisində səhabəyə tabiunların ən xeyirlisi Uveys adlı bir adamdır. Kim onunla qarşılaşsa,özü üçün Allahdan günahlarının bağışlanmasını dua etməyi diləsin.O, Allahdan nə istəsə, yerinə yetirilər.
- VQ – qiyamət günü Rabiə və Mudar qəbilələrinin qoyunlarının tükləri qədər insana şəfaət edəcək. 6. VQ – Peyğəmbərimizin mədh etdiyi azsaylı şəxsiyyətlərdən biridir.
- VQ -yüksək iman sahibidir,ey həzrəti Ömər və həzrəti Əli ,VQ ilə görüşmək sizə qismət olacaq,görüşəndə ona mənim salamımı söyləyin və ümmətimə dua etməsini diləyin.
- VQ – şəfaət etmə dərəcəsində xüsusi üstünlüyə sahibdir.
- Peyğəmbərimizin vəfatı yaxınlaşdıqda ,o, öz xirqeyi-şərifini (əbasını) VQ-yə verilməsini vəs edir.
- VQ – 40 ərmişinlərin (könül ərinin) rəhbəri, gizli günəşdir.
- 11. Bu əba əsrlər boyu qorunub saxlanmış və 1618- ci ildə Osmanlı padşahı Sultan 2-ci Osman Xana bağışlanmışdır.Sultan Abdulməcid Xan isə bu əba üçün Türkiyədə Fatih yaxınlığında “Xirqeyi –şərif” adlı məscid tikdirmişdi. Həmin xirqə bu məsciddə bu gün də qorunur və hər il Ramazan ayında xalqın ziyarəti üçün nümayiş olunur.
Qəbri
Bir çox xalqlar öz məşhur şəxsiyyətlərinə sevgisini göstərmək və onların nəşini qorumaq məqsədilə,onların qəbirlərini çoxaldırlar. VQ-nin qəbri də hazırda bu məqsədlə bir neçə ölkənin bir neçə məkanında yerləşir. Bəzi tarixi mənbələr VQ-nin Hz. Əlinin xilafəti dövründə (656-661-cu illər) Suriyada Siffin döyüşündə şəhid olduğunu və Rakka ərazisində dəfn olduğunu bildirir.Bəzi mənbələr isə VQ-nin Hz.Ömərin xilafəti dövründə (634-644 –cü illər) ərəblərin Azərbaycana hərbi səfəri zamanı xəstələnərək öz əcəli ilə öldüyünü və oradaca dəfn olunduğunu bildirir. Adətən, islam dininin hərtərəfli yayılması məqsədilə ,islamın tanınmış şəxsiyyətləri yeni fəth olunmuş yerlərə gedər və öz şəxsi söz,hərəkət, hal və həyat tərzi ilə islam dinini təbliğ edərdilər. VQ də Hz. Ömər dövründə Azərbaycana gələrək bu torpaqları şərəfləndirmişdir. Azərbaycanda ,xüsusilə,Şirvanda və Naxçıvanda çoxlu tanınmış dindar, alim,şair,pir , övliya və digər Allah dostlarının yetişməsində, Allaha, onun Rəsuluna eşqin güclü bir ruh halına ucalmasında məhz VQ-nin mürşidliyi təkzibolunmazdır.
VQ-nin Azərbaycanda ölümü və dəfni ilə bağlı tarixi məlumatlar Siffin və digər yerlərdəki məlumatlardan daha çox mənbələrdə yazılır və daha ətraflıdır.Bu səbələr VQ-nin məhz Azərbaycanda öldüyü və dəfn olduğu ehtimalını daha çoxaldır. Azərbaycanda VQ-nin qəbrinin əsrlərdən bəri ziyarət olunması xalqımızın qəlbində onun necə bir uca məqama sahib olduğunu bariz göstərir.
VQ-nin əsas böyük türbələri aşağıdakı ölkələrdə yerləşir:
- Yəmən
- Suriya
- İran
- Səudiyyə Ərəbistanı
- Livan
- Hindistan
- Özbəkistan
- Qırğızıstan
- Tacikistan
- Türkiyə
- Azərbaycan-.Ağdaş rayonu Xınaxlı (köhnə Qaxay) kəndi və Qazax rayonu Aslanbəyli kəndi.
Veysilik nədir?
Allah dostu ,Peyğəmbər aşiqi VQ öz həyatı,fəaliyyəti ilə özündən sonra Veysilik adlı böyük və zəngin bir məktəb yaratmış oldu.Elə o vaxtdan hər hansı bir vəlinin və ya övliyanın ruhaniyyətindən təsirlənərək tərbiyə və irşad alanlara , VQ –nin adına uyğun olaraq, Veysilik deyilir.Bu fəaliyyət VQ ilə başlandı,bu yolun piri VQ-dir və sonralar Veysilik sufilik məktəbinə çevrildi. Daha sonralar Veysilik sufi nəzəriyyəsi özü də 4 qola bölünmüşdür: 1.Peyğəmbərimizdən , 2.VQ-dən, 3.Xızır Nəbidən, 4.Başqa bir mürşiddən ilham alanlar. Veysi yolla tərbiyə görüb,irşad alan,ilhama yetişib,feyziyab olanlar –dünyəvi işlərdən uzaq olur,xəlvəti həyat tərzinə keçir,ehtiyacsızlıqla yaşayır,daimi ibadət,səcdə yolunu seçir,Allah yolunda özündən keçir ,özünü fəda edirlər.
Peyğəmbərimiz öz əbasını nyə ən yaxın rəşid xəlifələrinə ,səhabələrinə deyil,məhz xəlvətə çəkilib , min bir əziyyətə qatlaşaraq onun yolunu davam etdirən VQ-yə vəs edir? Bu- ona işarətdir ki, gələcəkdə islam şəriətlə yox,təriqətlə yox,məhz mərifətlə daha geniş yayılıb , inkişaf edərək təşəkkül tapacaq. Bu da ona işarətdir ki, Allaha, Haqqa Peyğəmbər vasitəsi ilə yetişən veyislər röya,qeybi səs,fəhm, duyum, əyan olma və bu kimi təbii,fitri yollar vasitəsi ilə əsl ilahi haqqa, həqiqətə qovuşacaqlar və bəşər övladlarını daha doğru-düzgün,fitnəsiz-yalansız,əminli-firavan həyat həqiqətlərinə qovuşduracaqlar.
VQ –nin müqəddəs məzarını və məqamını ziyarət etməkdə,onun həyatını,şəxsiyyətini,Allaha,Peyğəmbərə,dinə və insanlara saf sevgisini xatırlamaqda məqsəd- bu qədim və zəngin tarixi,mədəni irsimizi tanımaq-tanıtmaq,sevmək-sevdirmək,onlardan ibrət götürməklə, son nəticədə,bu kimi yollarla yeni imanlı,irfanlı,fəzilətli və kamil nəsillər yetişdirmək və saf ,altruist cəmiyyət təşəkkülünü təmin etməkdir.
Hər bir müsəlman olan kəs Rəbbini bir an belə unutmayan,Peyğəmbərinin sünnəsinə daim sadiq qalan,valideynlərinə ,ailəsinə , qövmünə,ümmətinə,millətinə, dövlətinə və rəhbərinə sidq ürəklə bağlı olan,sadə,saf,saleh veyislərdən biri ola bilmək duası, arzusu və səyi ilə yaşamalıdır.
Tərtib etdi:
ETİBAR ZAHİD oğlu ƏHMƏDOV
P.S. Müəllif Veysəl QARANI 2 dəfə yuxusunda görmüş, bundan sonra həyatını dəyişdiyini və xeyir tapdığını, yaşadığı Mingəçevir şəhərindən müqəddəs şəxsin Azərbaycandakı türbəsinə üç dəfə piyada ziyarətə getdiyini iddia edir.
Şərhlər bağlıdır.