Azərbaycanda tullantıların idarəedilməsi üçün praktik addımlar: Rumıniya təcrübəsi

Səfərin məqsədi və əhəmiyyəti

2025-ci ilin 15-19 iyul tarixlərində GİZ-in dəstəyi ilə Azərbaycan vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələri Rumıniyanın Qalasi şəhərində bərk tullantıların idarəedilməsi üzrə təcrübə səfərində iştirak edib. “Vətəndaş iştirakının gücləndirilməsi” (SPA) proqramı çərçivəsində baş tutan səfər Azərbaycanda tullantıların idarə edilməsi üçün praktik həllər tapmaq məqsədi daşıyırdı. Qalasidəki müasir infrastruktur və yerli təcrübələr əsasında öyrəndiklərimizi Azərbaycanda kiçik miqyaslı layihələrdə tətbiq etmək üçün konkret planlar hazırlaya bilərik.

Səfərdən öyrəndiklərimiz: praktik təcrübələr

Səfər çərçivəsində  ziyarət etdiyimiz müəssisələrin Azərbaycanda da oxşarını yaratmaq mümkündür.

1. Barbozi çeşidləmə və kompostlama mərkəzi
   • Təcrübə: Tullantılar plastik, şüşə, kağız və üzvi qalıqlar kimi kateqoriyalara avtomatik və əl ilə ayrılır. Kompostlama sistemi üzvi tullantıları kənd təsərrüfatı üçün gübrəyə çevirir.
   • Azərbaycanda tətbiqi: Gəncə, Mingəçevir kimi şəhərlərdə kiçik miqyaslı kompostlama stansiyaları qurmaq olar. Məsələn, məktəblərdə və ya yaşayış komplekslərində üzvi tullantıların kompostlanması üçün pilot layihələr başlana bilər.
2. Tirigina poliqonu (“Ecosal” şirkəti)
   • Təcrübə: Poliqon müasir üsullarla idarə olunur, metan qazı emissiyalarını azaltmaq üçün xüsusi sistemlər tətbiq edilir.
   • Azərbaycanda tətbiqi: Mövcud poliqonlarda metan qazı nəzarət sistemlərinin qurulması və yerli şirkətlərlə əməkdaşlıqda utilizasiya proseslərinin təkmilləşdirilməsi mümkündür.
3. Fleşti green point
   • Təcrübə: İcma əsaslı tullantı toplama məntəqəsi vətəndaşların təkrar emal oluna bilən materialları (plastik, şüşə) özləri gətirib təhvil verməsini təşviq edir.
   • Azərbaycanda tətbiqi: Məhəllələrdə və ya ticarət mərkəzlərində oxşar toplama məntəqələri yarada bilərik. Məsələn, plastik şüşələrə görə kiçik endirimlər təklif edən avtomatlar quraşdırıla bilər.
4. Müasir tullantı ayırma sistemləri
   • Təcrübə: Rəqəmsal giriş və monitorinq sistemləri ilə təchiz olunmuş konteynerlər tullantıların həcmini və çeşidlənməsini izləyir.
   • Azərbaycanda tətbiqi: Böyük şəhərlərdə (Bakı, Gəncə, Sumqayıt və Mingəçevirdə) “ağıllı” konteynerlər üçün pilot layihələrə başlamaq, məlumatların toplanması və təhlili üçün mobil tətbiqlər hazırlamaq vacibdir.
5. Qalasi Universiteti və ekoloji təşkilatlar
   • Təcrübə: Universitet tələbələri və yerli təşkilatlar (“Pro Natura”, “Enviro”) əhali arasında ekoloji maarifləndirmə kampaniyaları təşkil edir.
   • Azərbaycanda tətbiqi: Azərbaycan universitetləri ilə, məsələn Mingəçevir Dövlət Universiteti ilə əməkdaşlıqda məktəblərdə tullantıların ayrılması üzrə təlimlər və yerli təşkilatlarla birgə kampaniyaların təşkilinə ehtiyac var.
6. Tehnopol ofisi
   • Təcrübə: Rəqəmsal texnologiyalar tullantıların izlənilməsi və təkrar emal proseslərinin avtomatlaşdırılmasında istifadə olunur.
   • Azərbaycanda tətbiqi: Yerli startaplarla əməkdaşlıqda tullantı idarəetməsi üçün sadə proqram təminatları hazırlamaq mümkündür.

Azərbaycanda praktik layihə təklifləri

Səfərdən əldə olunan təcrübəyə əsasən, Azərbaycanda aşağıdakı kiçik miqyaslı layihələr həyata keçirilə bilər:

1. Məhəllə əsaslı kompostlama stansiyaları
   • Nə etməli? Yaşayış komplekslərində və ya məktəblərdə üzvi tullantılar üçün kiçik kompostlama qutuları quraşdırmaq.
   • Necə etməli? Yerli bələdiyyələr və QHT-lərlə, məsələn Mingəçevir Valideynlər Assosiasiyası  kimi təşkilatlarla əməkdaşlıqda pilot layihələrə başlamaq.
   • Nəticə: Üzvi tullantıların həcminin azalması və kənd təsərrüfatı üçün pulsuz gübrə istehsalı.
2. Təkrar emal məntəqələri
   • Nə etməli? Plastik və şüşə üçün toplama məntəqələri qurmaq, vətəndaşları cəlb etmək üçün kiçik təşviqlər (məsələn, endirim kuponları) təklif etmək.
   • Necə etməli? Özəl sektor və ticarət mərkəzləri ilə əməkdaşlıq etmək.
   • Nəticə: Təkrar emal oluna bilən materialların həcminin artması.
3. Ağıllı konteynerlər
   • Nə etməli? Rəqəmsal monitorinq sistemli konteynerləri sınaqdan keçirmək.
   • Necə etməli? Texnoloji startaplarla əməkdaşlıqda pilot layihələrə başlamaq, məsələn, Mingəçevirin bir məhəlləsində.
   • Nəticə: Tullantıların idarə edilməsində şəffaflıq və səmərəlilik.
4. Maarifləndirmə kampaniyaları
   • Nə etməli? Məktəblərdə və icmalarda tullantıların ayrılması üzrə təlimlər keçirmək.
   • Necə etməli? Ekoloji sahədə fəaliyyət göstərən təşkilatlarla birgə seminarlar təşkil etmək.
   • Nəticə: Əhali arasında ekoloji məlumatlığın artması.

Nəticə

Qalasi səfəri Azərbaycanda tullantıların idarəedilməsi sahəsində praktik addımlar atmaq üçün dəyərli ideyalar təqdim etdi. Kiçik miqyaslı layihələrlə başlamaq, yerli icmaları və təşkilatları cəlb etmək və müasir texnologiyalardan istifadə etmək ölkəmizdə ekoloji cəhətdən dayanıqlı gələcək qurmağa kömək edəcək. Bu təcrübəni reallaşdırmaq üçün Azərbaycanın vətəndaş cəmiyyəti, dövlət və özəl sektor birgə çalışmalıdır.

1

Əvvəlki 1 of 11 Növbəti