2022-ci ildə Efiopiyada vətəndaş müharibəsinin mülki əhaliyə təsiri

Giriş

Efiyopiya hal-hazırda ölkədəki mülki əhali üzərində ciddi bir təsiri olan bir vətəndaş müharibəsi yaşayır. Gərginlik son illərdə dahada artmışdır, iqtidar partiyası ilə müxalif qruplar arasındak gərginlik ölkənin bir çox bölgələrində artıq silahlı qarşıdurmalara dönüşmüşdür. Efiyopya hököməti ilə Tiqray Xalq urtuluş Cəbhəsi (TPLF) arasındakı gərginlik şiddət, yerindən edilmə və insani krizlə nəticələnən Efiyopyanın ən şimal bölgəsi olan Tiqrayda vəziyyət özəlliklə daha şiddətli hala gəldi. Bu məqalə, vətəndaş müharibəsinin 2022’də Efiyopyadakı mülki əhali üzərindəki təsirinini əsas etibarı ilə ortaya çıxarır.

Yerindən Edilmə

Bu vətəndaş müharibəsinin ən ciddi təsirlərindən biri mülkilərin kütləvi olaraq yerlərindən edilməsi olmuşdur. Birləşmiş Millətlərə görə, Tiqray və qonşu bölgələrdəki münaqişələrin bir nəticəsin   olaraq 2 milyondan çox insan yerindən edildi. Bu insanların çoxu şiddət və təhlükəsizlik səbəbindən  evlərindən qaçmış, ölkənin digər bölgələrində təhlükəsiz yer axtarmış və ya sərhəddi geçərək Sudan və digər qonşu ölkələrə getmişdir. Bu kütləvi yerindən edilmə, bu insanların bir çoxunun evlərini, əmlakını və dolanışıq vasitələrini itirməsi ilə daha da ağırlaşan humanitar böhran yaratdı.Yerindən edilmə böhranı, yerindən edilən insanların çoxunun etnik Tiqrayalılar olması və digər etnik qrupların üzvlərinin ayrı sçekiliyi və düşmənliyi səbəbi ilə ölkənin digər bölgələrində ciddi çətinliklərlə qarışıq hala gəldi. Bu, yerindən edilmiş insanlar üçün düşərgələrizdihamlı, təməl ehtiyacların ödənilməsi kifayət etmir və evlərindən qaçmaq məcburiyyətində qlanlar üçün məhdud imkanlar yaradır yalnız burda imkanların məhdud olduğunu vurğulamaq lazımdır.

Humanitar Böhran

Bu konfilikt, özəlliklə Tiqrayın müharibə bölgəsində ciddi bir insan təlafatı yaratmıştır. Müharibənin bir nəticəsi olaraq, Tiqraydəki yüz minlərcə insan qida,su və tibbi ləvazimata çox ehtiyac vardır.Müharibə,həmçinin humanitar yardım təşkilatları tərəfindən yardımın paylanmasını kəsintiyə uğradır və ehtiyacı olanlara yardımın çatmağını çətinləşdirdi. Efiyopiya hököməti və Tiqrayan gücləri,cinsi şiddət,zorla yerindən etmə və məhkəmə qərarı olmadan edamlarla mülkilərə qarşı əzab verirlər. Bu davranışlar, mülkilərin gündəlik işlərində və hər hansısa bir xidmətdən yararlanmaqlarını çox çətinləşdiri.

İnsan Hüquqlarının tapdanması

Efiyopiyadakı bu müharibə geniş yayılmış insan haqlarının  tapdanmasına yol açmışdır. Efiyopiya höküməti, əsassız həbslər, işgəncələr və məhkəməsiz qətllər də daxil olmaqla insan hüquqlarının pozulmasında ittiham olunur lakin bununla bağlı dəqiq məlumat yoxdur. Müharibə bölgəsində qadınlara və qız uşaqlarına qarşı geniş yaylmış cinsi şiddətə məruz qaldıqlarına dair xəbərlər gəlməkdədir. Cinsi şiddətin bir döyüş silahı olaraq istifadə edilməsi, Bu, dünyanın digər münaqişələrində yaxşı sənədləşdirilmişdir və insan hüquqlarının pozulmasının xüsusilə məkrli formasıdır və bundan əziyyət çəkənlərə uzunmüddətli təsir göstərir.

Etnik Gərginliklər

Vətandaş müharibəsi, ölkədəki mövcud etnik gərginlikləri də şiddətləndirdi. Tiqraydakı müharibə böyük ölçüdə siyasi və tarixi problemlərə dayanır, ancaq TPLFnin əsas olaraq etnik Tiqrayanlardan yaradılması səbəbi ilə etnik bir münaqişə halını aldı. Bu, ölkğnin digər bölgələrində Tiqrayanlara qarşı şiddət Tigrayanların etnik ayrıseçkiliyə  uğramasına və marginallaşmasına yol açdı.Etnik gərginliklər, Bu, həmçinin təhlükəsizlik problemləri və ya müəyyən etnik qrupların üzvlərinə qarşı düşmənçilik səbəbindən müəyyən ərazilərə çıxışın məhdud olması səbəbindən humanitar agentliklərin yardım göstərməsini çətinləşdirib.

İqtisadi Təsir

Efiyopiyadakı vətəndaş müharibəsinin  ölkə iqtisadiyyatı üzərində ciddi bir təsiri olmuşdur. Münaqişə, özəlliklə Tiqrayın silahlı münaqişə bölgəsinde müəssisələr ve infrasturuktura zərər vermiş və ya məhv etmişdir. Bu, ölkə çapında bir dalğalanma effekti verdi, müəsisələr və istehsal  kəsintiyə uğradı və insanlar işlərini və gəlir qaynaqlarını itirdi. Münaqişənin iqtisadi  təsiri, hal-hazırda bir çox Efiyopiyalının qarşı qarşıya olduğu yoxsulluğu və qida təhlükəsizliyini daha dapisləşdirdi.

Nəticə

Efiyopiyadakı vətandaş müharibəsinin ölkədəki mülkilər üzərində yıxıcı bir təsiri olmuşdur.Münaqişə kütləvi yerindən edilməyə, insani krizə, insan haqlarının taptanması, etnik gərginliyə və ciddi bir iqtisadi təsirə yol açdı. İyun 2021də atəşkəs elan edilmiş olsa da, vəziyyət hələ dəyişgəndir. Və uzunmüddətli sülhün təmin edilməsindən uzaq. Efiyopiya hököməti və çatışmanın bütün tərəflərı, mülkkiləri qorumaq, insani yardım təmin etmək və silahlı qarşıdurmanı sona çatdırmaq və daha çox insan təlafatını önləmək üçün uzunmüddətli bir sülh müqaviləsi üçün çalışmaq üçün dərhal tədbirlər görülməlidir. Beynəlxalq aləmdə müharibənin sona çatdırılmasına səsləyir və müharibədən əziyyət çəkənlərə yardım etməklə bağlı mühüm bir rol oynayır.

İntiqam HÜSEYNOV