Enerji keçmişindən ekoloji gələcəyə: Mingəçevirin yeni sınaqları
Mingəçevirin ekoloji çətinlikləri: gölməçələr şəhərinin yaşıl gələcəyi təhlükədəmi?
“Mingəçevir bir zamanlar Azərbaycanın sənaye və enerji mərkəzi idi, lakin 90-cı illərdən sonra sənaye müəssisələrinin böyük hissəsi fəaliyyətini dayandırdı. Buna baxmayaraq, şəhərin ekoloji problemləri hələ də öz həllini tapmayıb. Təbiətinə xas gözəlliyi qorumaq üçün Mingəçevir hansı addımları atmalıdır?”
Mingəçevir Azərbaycanın “gölməçələr şəhəri” kimi tanınan, təbii gözəllikləri və zəngin tarixi ilə fərqlənən bir bölgəsidir. Kür çayının sahilində yerləşən bu şəhər, keçmişdə ölkənin energetika və sənaye mərkəzlərindən biri olub. 1990-cı illərdən etibarən əksər sənaye müəssisələrinin bağlanmasına baxmayaraq, Mingəçevirin ekoloji vəziyyəti ilə bağlı bəzi çətinliklər günümüzə qədər davam edir. İqlim dəyişikliyi, su və torpaq çirklənməsi kimi məsələlər şəhərin təbii mühitini sınamaqdadır. Bəs Mingəçevirin qarşılaşdığı bu ekoloji məsələlər hansılardır və onların həlli üçün nələr edilə bilər?
Enerji və çirklənmənin irsi
Mingəçevirin iqtisadi həyatında enerji istehsalı həmişə önəmli yer tutub. Mingəçevir Su Elektrik Stansiyası (SES) bərpa olunan enerji mənbəyi kimi ekoloji cəhətdən minimal təsirə malikdir. Lakin şəhərdə ötən əsrin 80-ci illərindən fəaliyyət göstərən Azərbaycan İstilik Elektrik Stansiyası (İES) kimi müəssisə hava keyfiyyətinə müəyyən qədər təsir göstərib. 90-cı illərdən sonra bu stansiyanın modernləşməsi istiqamətində bəzi addımlar atılsa da, keçmişdəki emissiyaların izləri və köhnə infrastrukturun bəzi qalıqları hələ də ekosistemə təsir edir.
Su ehtiyatlarının idarə edilməsi
Kür çayı və Mingəçevir su anbarı şəhərin ekosistemi üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Lakin su hövzələrində çirklənmə problemi qalmaqdadır. Məişət tullantılarının və kənd təsərrüfatında istifadə olunan kimyəvi maddələrin çaylara axıdılması suyun keyfiyyətini aşağı salır. Mingəçevirin kanalizasiya sistemi 2013-cü ildən bəri yenidənqurulma prosesindədir, lakin işlər ləng aparılır və hələ də tam başa çatmayıb. Hazırda yaşayış binalarının 14%-i yeni kanalizasiya sisteminə qoşulmayıb. Ən böyük narahatlıq isə çirkləndirici suların təmizlənməsi üçün zəruri olan qurğunun hələ tikilməməsidir. Bu qurğunun inşası üçün təxminən 50 milyon manata yaxın vəsait tələb olunduğu bildirilir, amma nə zaman ayrılacağı məlum deyil. Əslində bu qurğunun inşası Mingəçevirdə su-kanalizasiya sisteminin dəyişilməsi ilə bağlı proqramın birinci mərhələsində-2015-ci ilədək həyata keçirilməliydi. Nəticədə sənaye fəaliyyətinin azalması çirklənməni müəyyən qədər məhdudlaşdırsa da, kanalizasiya probleminin həll olunmaması su ehtiyatlarının qorunmamasına gətirib çıxarıb.
İqlim dəyişikliyinin təsiri
Mingəçevir su anbarı ölkənin ən böyük süni su hövzələrindən biridir və onun səviyyəsi iqlim dəyişikliyindən birbaşa təsirlənir. Yağıntıların azalması və temperaturun artması su anbarının doluluğuna təsir edir. Bu isə enerji istehsalı, əkinçilik və içməli su təminatı üçün uzunmüddətli risklər yaradır. Şəhərin təbii mühitinə bağlı olan bu problem qlobal təsirlərlə yerli şərtlərin kəsişməsini əks etdirir.
Tullantı və yaşıl sahələr
Mingəçevirdə bərk məişət tullantılarının idarə edilməsi şəhərin ekoloji sabitliyi baxımından ciddi bir problem olaraq qalmaqdadır. Təkrar emal infrastrukturunun zəifliyi və tullantıların effektiv şəkildə ayrılması üçün lazımi mexanizmlərin olmaması bu sahədə optimallaşdırmanın hələ də baş tutmadığını göstərir. Qanunsuz zibilxanaların mövcudluğu isə vəziyyəti daha da ağırlaşdırır: torpağın çirklənməsi və bitki örtüyünün zədələnməsi uzunmüddətli ekoloji təhdidlər yaradır. Yerli sakinlər və ekoloji fəallar bu məsələnin həlli üçün dəfələrlə narahatlıqlarını ifadə etsələr də, hələ ki, sistemli bir yanaşma müşahidə olunmur.
Bununla yanaşı, urbanizasiya prosesi Mingəçevirdə yaşıl sahələrin azalmasına səbəb olsa da, sənayenin tədricən azalması bu itkini bir qədər kompensasiya edir. Şəhər əhalisinin artımı və yaşayış məntəqələrinin genişlənməsi təbii landşafta təzyiq göstərsə də, keçmişdəki intensiv sənaye fəaliyyətinin zəifləməsi ekosistemin tamamilə məhv olmasının qarşısını alır. Lakin bu, ekoloji tarazlığın qorunması üçün kifayət etmir – tullantıların idarə edilməsindəki çatışmazlıqlar həm torpağın, həm də havanın keyfiyyətinə mənfi təsir göstərməkdə davam edir.
Gələcək üçün addımlar
Mingəçevirin ekoloji problemlərinin həlli üçün böyük sənaye təzyiqi olmayan indiki dövrdən faydalanmaq mümkündür. Kanalizasiya sisteminin tamamlanması və təmizləyici qurğunun tikintisi üçün maliyyələşmənin təmin edilməsi su çirklənməsini azaltmaqda mühüm rol oynaya bilər. Bununla yanaşı, əhalinin ekoloji şüurunun artırılması və bərpa olunan enerjiyə investisiyalar şəhərin təbii mühitini qoruya bilər. İqlim dəyişikliyinə uyğunlaşma strategiyaları isə su anbarının dayanıqlığını təmin edər.
Mingəçevirdə təkrar emal sisteminin gücləndirilməsi və qanunsuz zibilxanalara qarşı ciddi tədbirlərin görülməsi zəruridir. Yerli idarəetmə orqanları əhali ilə əməkdaşlıq edərək tullantıların azaldılması və düzgün utilizasiyası istiqamətində maarifləndirmə kampaniyaları təşkil edə bilər. Eyni zamanda, yaşıl sahələrin qorunması üçün şəhər planlaşdırmasında ekoloji prioritetlərə üstünlük verilməli, sənaye fəaliyyətinin azalmasından doğan fürsət isə bu istiqamətdə daha fəal şəkildə dəyərləndirilməlidir. Bu addımlar atılmasa, Mingəçevirin təbiəti gələcək nəsillər üçün daha böyük risklərlə üzləşəcək.
Mingəçevirin “gölməçələr diyarı” kimi şöhrəti onun təbiətinin qorunmasından asılıdır. Sənaye keçmişini arxada qoyaraq yaşıl gələcəyə yönələn Mingəçevir, yerli sakinlərin və dövlət qurumlarının birgə səyləri ilə bu sınaqların öhdəsindən gələ bilər.
Şərhlər bağlıdır, lakin trackbacks və pingbacks açıqdır.