Torpaq altından gələn təhlükə

Son aylarda Türkiyənin müxtəlif bölgələrində torpaq çökmələrinin sayında ciddi artım müşahidə olunur. Bir çox ərazidə yaranan nəhəng çuxurların dərinliyi onlarla, bəzən isə yüz metrdən artıq olur. Sosial şəbəkələrdə bu hadisələr bəziləri tərəfindən “qiyamətin əlaməti” kimi şərh edilsə də, alimlər baş verənləri elmi səbəblərlə izah edir.

Bu barədə “Daily Mail” nəşri məlumat yayıb.

Türkiyənin Fövqəladə Hallar və Təbii Fəlakətlərin İdarə Olunması Agentliyinin (AFAD) açıqlamasına görə, yalnız Konya vilayətində indiyədək 648 ciddi torpaq çökməsi qeydə alınıb. Mütəxəssislər bildirirlər ki, bu prosesin əsas səbəbləri uzunmüddətli quraqlıq və yeraltı su ehtiyatlarının nəzarətsiz şəkildə istifadəsidir. Konya Texniki Universitetinin alimləri təkcə son bir il ərzində 20-dən çox yeni risk zonası müəyyən ediblər. Bununla da 2021-ci ilə qədər xəritələrdə qeyd edilən təxminən 1900 problemli əraziyə yeniləri əlavə olunub.

Mütəxəssislərin sözlərinə görə, 2000-ci illərə qədər bu tip çökmələr olduqca nadir hallarda müşahidə edilirdi və onilliklərdə bir dəfə baş verirdi. Lakin son 25 ildə iqlim dəyişiklikləri, yağıntıların azalması və su ehtiyatlarının sürətlə tükənməsi vəziyyəti kəskin dəyişib. Artıq hər il onlarla böyük ölçülü torpaq çöküşü qeydə alınır və bəzilərinin diametri 30 metri ötür.

Yeraltı suların səviyyəsinin enməsi torpağın strukturunu zəiflədir, məhsuldarlığı azaldır və ekosistemlərə ciddi zərər vurur. Su ehtiyatlarının intensiv şəkildə nasoslarla çıxarılması prosesi daha da sürətləndirir. Nəticədə bəzi fermerlər torpaqlarını tərk etməyə, bəziləri isə məhsul itkisi ilə üzləşməyə məcbur qalır.

NASA-nın məlumatları da təhlükənin miqyasını təsdiqləyir. 2021-ci ildə Türkiyədə su anbarlarındakı su səviyyəsi son 15 ilin ən aşağı göstəricisinə enib. Yerli geoloji qurumlar isə Konyada yeraltı suların onilliklər ərzində davamlı şəkildə azaldığını bildirirlər.

Oxşar risklər təkcə Türkiyə ilə məhdudlaşmır. Alimlərin fikrincə, ABŞ, Asiya ölkələri, Yaxın Şərq, Aralıq dənizi hövzəsi və Avstraliyada da torpaq çökmələri artmaqdadır. Xüsusilə ABŞ-də Kaliforniya, böyük düzənliklər və cənub-şərq ştatları risk zonasına daxildir.

Texas, Florida, Arizona və Nyu-Meksikoda quraqlığın dərinləşməsi və su istifadəsinə nəzarətin zəif qalması fonunda torpaq sürüşmələrinin artacağı proqnozlaşdırılır. Vaşinqton, Oreqon, Yuta, Kolorado və Vayominqin bəzi ərazilərində isə artıq kritik rütubət çatışmazlığı müşahidə olunur.

Son illərdə ABŞ-də baş verən hadisələr də təhlükənin real olduğunu göstərir. Texas ştatının Upton şəhərində köhnə neft quyusu yaxınlığında yaranan 60 metrlik çöküş, eləcə də cənubi Nyu-Meksikoda avtomobilləri udan iri kraterlər əhalinin təxliyəsinə səbəb olub.

Mütəxəssislər xəbərdarlıq edirlər ki, bu cür hadisələrin qarşısını almaq üçün su ehtiyatlarının qorunması və iqlim dəyişikliklərinə qarşı ciddi tədbirlər görülməlidir. Əks halda, torpaq çökmələri gələcəkdə daha genişmiqyaslı fəlakətlərə yol aça bilər.